Het is een bekend beeld, midden op de Ermelosche Heide. Een geportretteerde man in volle wapenuitrusting die op één knie rust en over de heide wegkijkt. Het beeld, beter bekend als ‘de Romein’, markeert het punt waar rond 170 na chr. een Romeins Marskamp lag. Een marskamp is een kamp dat door de Romeinen in een paar uur uit de grond gestampt kon worden en waar ze dan een paar nachten verbleven. Hoewel de Romeinen in Nederland veel van deze kampen gehad moeten hebben, is die op de Ermelosche Heide de enige waar daadwerkelijk archeologisch bewijs voor is gevonden. Althans, dat was 70 jaar lang het idee. Totdat er een jaar geleden nieuwe resten werden gevonden. Wat bleek….? Ook het tweede marskamp met archeologisch bewijs ligt in Ermelo. Over dit ‘nieuwe’ marskamp is nog weinig bekend, onderzoekers van de universiteiten van Leiden en Wageningen doen op dit moment onderzoek, onder andere naar een exact jaartal van oprichting.
Geologisch gezien is de Veluwe uniek, er is grootschalige reliëf aanwezig. Het ontstaan hiervan gaat ver terug. De Leuvenumse Beek ligt in een tongbek, een diepte in het landschap gecreëerd door een kleine ijslob uit het Salien. Het smeltwater kon niet weg door de omliggende stuwwallen en er ontstond een smeltwatermeer. In de zomer zonken de zanddeeltjes, in de winter zonk ook het klei. Een opeenstapeling van deze laagjes resulteerde in een ondergrondse laag klei die weinig grondwater doorlaat. Dit verklaart waarom het relatief vochtig is op de Veluwe en het water bovengronds richting zee gaat. Het smeltwatermeer is op nog een andere manier van invloed geweest op het landschap van de Veluwe. ‘Kleine’ stukken ijs bleven in de ondiepe randen van het meer steken. Naarmate de tijd vorderde, konden ze bedolven raken onder zand en grind. Na het smelten van de ijsblokken bleef er een holte in het landschap achter, het doodijsgat. Een bekend voorbeeld is het doodijsgat in Ouwendorp bij Garderen.
De eerste bewoners van de Veluwe zijn de zogenaamde jagers en verzamelaars, vernoemd naar hun manier van levensonderhoud. Er wordt gedacht dat de eerste jagers en verzamelaars al voor het einde van de laatste ijstijd op de Veluwe hebben geleefd. Rond 3400 v.Chr werd de agrarische levenswijze overgenomen en werden er nederzettingen gevormd. Hiervoor maakten ze open plekken in het bos. Naarmate de bevolking toenam, kwamen er meer open plekken. Het Veluwse zandgrond op de open plekken verzuurde, dit zijn de voorlopers van onze heides. De boeren konden door de verzuring niks meer verbouwen op de open plekken en ze trokken weg naar rijkere zandgrond. Het bos kon hierdoor terugkomen op deze plekken.
Hoewel de Veluwe in de prehistorie relatief gezien een grote bevolking had, viel die grotendeels weg in de Middeleeuwen. Pas in de 7de eeuw, nam de bevolking langzaam weer toe. Dit gebeurde op de rijkere zandgronden. De nieuwe open plekken werden ‘loo’ genoemd, in de namen Ermelo en Otterlo is dit nog terug te vinden. De middeleeuwse boeren bemestten de arme zandgrond met strooisel dat de mest en urine van het vee opving. Boeren hebben voor langere tijd hun gebieden op deze manier bemest waardoor er op verschillende plekken op de Veluwe opgehoogde akkers zijn. Toch kon de bevolking op het Veluwe-massief niet groeien doordat het verbouwen op zandgrond te arbeidsintensief was. De gebieden rondom het Veluwe-massief werden als nieuwe landbouwgebieden ontgonnen. Op de overgang tussen het Veluwemassief, de Geldersche Vallei, de IJsselvallei en het Zuiderzeegebied ontstonden nieuwe, grotere dorpen. Boeren die op hoger gelegen gedeelten van de Veluwe leefden, trokken weg naar de rijkere nabijgelegen gebieden. De natuur kon hier daarom voor lange tijd z’n gang gaan.
De eerste melding in de literatuur van de ‘Felua’ was omstreeks 800. De leider van de Franken, Karel Martel, had de Veluwe tientallen jaren eerder onder zijn gezag gekregen. Zijn kleinzoon creëerde graafschappen om zo het overzicht te houden over zijn gebied en noemde het Veluwse gebied ‘Felua’. Vanaf 1138 was er een graaf van Gelre en Zutphen. 200 jaar later werd de graafschap verheven tot hertogdom. Het hertogdom heeft tot 1581 bestaan, onder andere als onderdeel van de Habsburgse Nederlanden en Spaanse Nederlanden.
